De gevaren van hoogmoed

7 juli - dag 188

Ik herinner me een heel eenvoudige zaak uit de tijd dat ik nog jurist was, die ik dacht niet te kunnen verliezen. Ik was zo vol zelfvertrouwen dat ik er niet eens aan dacht om te bidden en de zaak in handen van de Heer te leggen.

Toen ik opstond om mijn verhaal te doen, vroeg de rechter of ik wist dat er een paar dagen eerder een zaak was geweest die aanleiding was geweest voor een wetswijziging. Daar wist ik niets van, met als gevolg dat ik jammerlijk verloor. Zoals we lezen in het gedeelte van Spreuken (16:18) komt hoogmoed voor de val.

Ik schaamde me verschrikkelijk en vroeg God om hulp. Ik nam de recente zaak door en schreef een ingezonden brief waarin ik uitlegde dat de beslissing naar mijn mening verkeerd was en dat deze zou worden herroepen in hoger beroep. Gelukkig was dat ook zo.

We kregen de gelegenheid om de zaak opnieuw te laten voorkomen en wonnen alsnog. De raadsman nam me mijn fout niet kwalijk. Hij was onder indruk van mijn ingezonden brief en gaf me nog een groot aantal zaken. Het was een nuttige les; ik leerde niet alleen over het gevaar van hoogmoed, maar ook over de buitengewone genade van God; 'wie Gods woord ter harte neemt, zal het goede vinden' (Spreuken 16:20a, HB).

Ik probeer deze les over de gevaren van hoogmoed en te veel zelfvertrouwen altijd in gedachten te houden als ik moet spreken. Ik zou willen dat ik kon zeggen dat ik deze fout nooit meer heb gemaakt, maar dit is een steen waar ik me nog diverse keren aan heb gestoten.

Trots, een woord dat bijna synoniem is met hoogmoed, is niet altijd verkeerd. Zo is het niet verkeerd om trots te zijn op je kinderen of op je werk. Maar als het in de Bijbel gaat over hoogmoed, wordt er iets anders bedoeld, met heel negatieve associaties.

Het betekent dat je een overmatig hoge eigendunk hebt en arrogant en zelfingenomen bent. Dit is de onafhankelijke geest die zegt: “Ik heb God helemaal niet nodig.” Je zou kunnen zeggen dat hoogmoed aan de basis ligt van alle zonde. Hoe moeten we omgaan met de verleiding en de gevaren van hoogmoed?

Wees nederig

God wil dat je leert om nederig en vriendelijk te leven en niet arrogant en hoogmoedig te zijn. Hoogmoed komt voor de val: 'Als je jezelf geweldig vindt, gaat het fout met je' (v.18a, BGT).

'Het is beter bescheiden te zijn met vriendelijke mensen dan de buit te delen met trotse mensen' (v.19, HB).

Het kan soms heel frustrerend zijn om weinig macht te kunnen uitoefenen als we denken te weten hoe we het koninkrijk van God dichterbij kunnen brengen. Maar Jezus had menselijk gezien maar heel weinig macht. Hij leefde in eenvoud met de verdrukten (v.19, GNB).

Nederigheid van geest (v.19) is het tegenovergestelde van hoogmoed en brengt:

Voorspoed
Nederigheid betekent dat je bereid bent om te leren: 'Wie verstandig omgaat met het woord, zal het goede vinden' (v.20a).
Geluk
Een nederig mens vertrouwt op God: 'Wie op de HEER vertrouwt, is gelukkig' (v.20b, NBV).
Genezing
In tegenstelling tot hoogmoedige mensen, die alles kapotmaken met hun woorden (v.27b, BGT), spreekt een bescheiden mens op milde toon ('zoetheid van lippen vermeerdert het inzicht', v.21b). 'Lieflijke woorden zijn een honingraat, zoet voor de ziel, en genezing voor de beenderen' (v.24).

Wees dienstbaar en geef je getuigenis

Wat moet je doen als je de kans krijgt om van Jezus te getuigen? Hoe moet je je verhaal vertellen? In dit gedeelte lezen we een geweldig voorbeeld van hoe we dit kunnen doen.

Paulus staat terecht en zegt tegen zijn rechters dat Jezus hem de opdracht gaf om te dienen: 'hiertoe ben Ik aan u verschenen: om u aan te stellen als dienaar en getuige zowel van de dingen die u gezien hebt als van die waarin Ik nog aan u verschijnen zal' (26:16). Jezus 'is niet gekomen om gediend te worden, maar om te dienen' (Markus 10:45) en daarom worden wij allemaal geroepen als dienaar en getuige. Een getuige wijst bescheiden naar dingen die groter zijn dan hij- of zijzelf. Paulus wijst in alle nederigheid naar Jezus. Hier zien we hoe hij zijn roeping volbrengt.

Paulus zit gevangen en staat terecht. Hij ziet hoogmoed en ‘veel vertoon’ tegenover zich als hij wordt voorgeleid aan Agrippa en Bernice (Handelingen 25:23). Dat moet heel intimiderend zijn geweest.

Maar ook nu geeft Paulus heel eenvoudig en nederig zijn getuigenis. Hij is beleefd en respectvol naar koning Agrippa (26:2-3). Hij houdt zich aan de geldende normen en sociale omgangsvormen. Hij vertelt heel slim alleen die delen van zijn verhaal die van belang zijn voor zijn toehoorders.

In het eerste deel van zijn getuigenis gebruikt Paulus de ik-vorm in plaats van zijn toehoorders aan te spreken. Dit laatste kan neerbuigend en arrogant overkomen, terwijl een verhaal in de ik-vorm soms overtuigender en minder bedreigend is.

Hij zegt dat hij vroeger net zo was als zij: 'Ik dacht echt bij mijzelf dat ik tegen de Naam van Jezus van Nazareth veel vijandige dingen moest doen, wat ik ook in Jeruzalem gedaan heb. Ik heb velen van de heiligen in de gevangenis opgesloten, nadat ik daartoe volmacht van de overpriesters gekregen had; en als zij gedood werden, stemde ik daarmee in' (vv.9-10).

Wat hij hiermee eigenlijk zegt is: “Ik was net als jullie. Ik was hoogmoedig, machtsbelust en gericht op uiterlijk vertoon. Ik deed precies wat jullie nu doen. Ik vervolgde de christenen, net als jullie mij nu vervolgen.”

Daarna vertelt hij hoe Jezus aan hem verscheen en hem liet inzien dat hij eigenlijk Jezus Zelf vervolgde met zijn vervolging van de christenen. 'Ik ben Jezus, Die u vervolgt' (v.15).

Jezus zei tegen hem: 'Ik zal u verlossen van dit volk en van de heidenen, naar wie Ik u nu zend, om hun ogen te openen en hen te bekeren van de duisternis tot het licht en van de macht van de satan tot God, opdat zij vergeving van de zonden ontvangen en een erfdeel onder de geheiligden door het geloof in Mij' (vv.17-18). Met deze krachtige boodschap in de ik-vorm zegt Paulus feitelijk tegen hen dat zij zich in de duisternis bevinden, dat satan hen in zijn macht heeft en dat ze vergeving van hun zonden nodig hebben.

Hij vertelt hun niet alleen wat ze nodig hebben, maar ook hoe ze vergeving kunnen ontvangen: Ik heb ‘verkondigd dat zij tot inkeer moesten komen, zich tot God bekeren en werken doen die in overeenstemming zijn met de bekering’ (v.20). Hij zegt feitelijk tegen deze hoogmoedige en machtige mensen: “Jullie moeten je leven veranderen en je bekeren tot God.”

Hij vervolgt: '... maar door de hulp die ik van God gekregen heb, sta ik tot op deze dag als een getuige tegenover klein en groot' (v.22a). Paulus was bereid iedereen toe te spreken, de machtigen en de zwakken.

Jezus stond altijd centraal in Paulus’ boodschap, die aan hem was verschenen op weg naar Damascus. Hij getuigt dat 'de messias zou lijden en sterven, en als eerste opstaan uit de dood' (v.23, BGT).

Houd je verre van hoogmoed

Als je bijvoorbeeld iemand hebt die voor je werkt, of als je ouder bent van een kind, of als je een leidinggevende functie hebt als vrijwilliger, heb je een machtspositie.

Hoogmoed is een valkuil voor iedereen die een machtspositie heeft, of de macht nu voortkomt uit je functie, succes, roem of rijkdom.

De geschiedenis van de koningen van Israël en Juda laat zien dat het heel moeilijk is om veel macht te hebben en de verleiding van hoogmoed te weerstaan. Tijdens deze periode doen de koningen van Juda het beter dan die van Israël. Koning na koning in Israël deed wat slecht was in de ogen van de Heere (14:24, 15:18,24,28), terwijl Azarja en zijn zoon Jotham in Juda beide deden ‘wat juist was in de ogen van de HEERE (15:3,34).

Azarja wordt ook wel Uzzia genoemd (v.32). We lezen iets meer over hem in andere boeken in het Oude Testament, zoals Amos 1:1, Jesaja 6:1a en 2 Kronieken 26:16-23.

Hier lezen we dat hij weliswaar ‘deed wat juist was in de ogen van de HEERE (…) Alleen werden de offerhoogten niet weggenomen (…) En de HEERE trof de koning, zodat hij melaats werd tot de dag van zijn dood’ (2 Koningen 15:3-5). Waarom eindigde zijn leven in zo'n puinhoop?

We lezen het antwoord in het boek Kronieken: 'Uzzia's gezag reikte tot ver over de grenzen, want met wonderbaarlijke hulp had hij zijn macht steeds verder uitgebreid. Maar toen Uzzia het toppunt van zijn macht had bereikt, werd hij hoogmoedig, en dat leidde tot zijn ondergang' (2 Kronieken 26:15-16, NBV).

Dat is een waarschuwing voor ons dat het gevaar van hoogmoed altijd op de loer ligt als God ons zegent met succes.

Pippa's bijdrage

Spreuken 16:18

Het lukte me eens om in één keer in te parkeren in een heel kleine parkeerplaats. Ik was best tevreden over mezelf. Ik zei tegen mijn moeder, die naast me in de auto zat, dat ik het beste kon parkeren van ons gezin en dat ik toch zo'n hekel had aan opmerkingen dat vrouwen niet kunnen inparkeren. Later die dag vroeg iemand me of ik iets snel wilde ophalen. Ik sprong samen met een vriendin in de auto, en we gingen terug naar diezelfde plek. Ik probeerde daar weer in te parkeren. Maar zou dat lukken? Ik moest vijf keer steken en uiteindelijk bood mijn vriendin aan dat zij voor me zou parkeren! Dat zet me op mijn plaats. Hoogmoed komt voor de val!